Kiwi (owoc)

Ten artykuł dotyczy owocu. Zobacz też: inne znaczenia.
A = aktinidia ostrolistna, C = a. chińska, D = a. smakowita, E = A. eriantha, I = A. indochinensis, P = A. polygama, S = A. setosa

Kiwi, agrest chiński – jadalne owoce kilku gatunków aktinidii (Actinidia), w szczególności aktinidii chińskiej (A. chinensis) i smakowitej (A. deliciosa). Mniejsze znaczenie komercyjne mają także jadalne owoce aktinidii ostrolistnej (A. arguta) i pstrolistnej (A. kolomikta)[1][2], nazywane czasem minikiwi[3] oraz Actinidia polygama i in.[4] Oba gatunki o największym znaczeniu użytkowym rosną dziko w Chinach i od dawna ich owoce są tam spożywane. Owoce spopularyzowane zostały w wyniku rozwoju ich hodowli i upraw w Nowej Zelandii, który nastąpił w tym kraju po 1904 roku. Stamtąd też trafiły do oferty handlowej nazwane w 1959 „kiwifruit”. Od lat 70. XX wieku owoce stały się popularne w różnych krajach świata, a roczna produkcja przekroczyła pół miliona ton[1].

Właściwości kiwi

Owoce są jagodami. Ich miąższ jest soczysty, galaretowaty i w centralnej części zawiera liczne, brązowe lub czarne nasiona[2][4]. Miąższ owoców aktinidii smakowitej jest zielony, rzadko u odmian czerwonawy, u aktinidii chińskiej – żółtawy[5]. Skórka okrywająca owoc aktinidii chińskiej i smakowitej jest cienka, pokryta gęstym brązowym kutnerem. Owoce odmian tych gatunków osiągają do 100 g masy i są walcowate. Owoce aktinidii ostrolistnej i pstrolistnej są mniejsze (do 3 cm długości), zielonkawożółte[2] i są jadalne wraz ze skórką[5].

Wyhodowano liczne odmiany uprawne, głównie grupy A. chinensis/A. deliciosa. Najbardziej rozpowszechniona jest odmiana ‘Hayward’, mniejsze znaczenie mają odmiany: ‘Tomeri’, ‘Jenny’, ‘Oriental Delight’ i ‘Balke’. Ta ostatnia wyróżnia się plennością – z jednej rośliny zebrać można do 90 kg owoców[4].

Wartość odżywcza owoców wynosi 60 kcal na 100 g[6]. Wyróżniają się one dużą zawartością witaminy C – 100 do 200 mg%[2][5].

Wartość odżywcza
Kiwi
(100 g)
Wartość energetyczna 251 kJ (60 kcal)
Białka 0,9 g
szczegółowe informacje
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6%
Węglowodany 13,9 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne 11,8 g
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1%
M 9,1% 9,1% 9,1% 9,1%
Cukry (jedno- i dwucukry) 9,1 g
Jednocukry
Glukoza 4,3 g
Fruktoza 4,1 g
Dwucukry
Sacharoza 0,7 g
Skrobia 0,3 g
Błonnik 2,1 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 8,4% 8,4% 10% 10%
M 5,5% 5,5% 7,0% 7,0%
Tłuszcze 0,5 g
szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone 0,12 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone 0,12 g
Wielonienasycone 0,25 g
omega-3 0,06 g
α-Linolenowy (ALA) 0,06 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,5% 5,5% 5,5% 5,5%
M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8%
omega-6 0,16 g
Linolowy (LA) 0,19 g
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,6% 1,6% 1,7% 1,7%
M 1,1% 1,1% 1,4% 1,4%
Woda 84 g
szczegółowe informacje
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1%
M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%
Witaminy
Witamina C 59 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 79% 79% 79% 79%
M 66% 66% 66% 66%
Tiamina (B1) 0,02 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,8% 1,8% 1,8% 1,8%
M 1,7% 1,7% 1,7% 1,7%
Ryboflawina (B2) 0,05 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5%
M 3,8% 3,8% 3,8% 3,8%
Niacyna (B3) 0,5 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 3,6% 3,6% 3,6% 3,6%
M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1%
Witamina B6 0,15 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 12% 12% 10% 10%
M 12% 12% 8,8% 8,8%
Foliany 0,038 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 9,5% 9,5% 9,5% 9,5%
M 9,5% 9,5% 9,5% 9,5%
Kobalamina (B12) 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina A 0,007 mg RAE
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0%
M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8%
Witamina D 0,00 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
Witamina E 0,2 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
Makroelementy
Fosfor 32 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6%
Wapń 25 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,5% 2,5% 2,1% 2,1%
M 2,5% 2,5% 2,5% 2,1%
Magnez 15 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 4,8% 4,7% 4,7% 4,7%
M 3,8% 3,6% 3,6% 3,6%
Potas 290 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 6,2% 6,2% 6,2% 6,2%
M 6,2% 6,2% 6,2% 6,2%
Sód 4 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3%
Mikroelementy
Żelazo 0,4 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 2,2% 2,2% 5,0% 5,0%
M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0%
Miedź 0,13 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 14% 14% 14% 14%
M 14% 14% 14% 14%
Cynk 0,1 mg
RDA 19–30 31–50 51–70 70+
K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3%
M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9%
Mangan 0,1 mg
AI 19–30 31–50 51–70 70+
K 5,6% 5,6% 5,6% 5,6%
M 4,3% 4,3% 4,3% 4,3%
Dane liczbowe na podstawie: [6]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]
Kiwi

Produkcja w 2020

Państwo Produkcja (w tonach)
 Chiny 2.230.065
 Nowa Zelandia 624.940
 Włochy 521.530
 Grecja 307.440
 Iran 289.608
 Chile 158.919
 Turcja 73.745
 Francja 49.770
 Portugalia 45.820
 Stany Zjednoczone 36.290
Świat
4.407.407
Źródło: FAOSTAT of the United Nations[8]

Przechowywanie i zastosowania kulinarne

Owoce kiwi mogą być przechowywane przez 6 miesięcy[2] (owoce aktinidii ostrolistnej tylko do 2 miesięcy[5]) i przez ten czas nie tracą walorów odżywczych i smakowych[1].

Kiwi spożywane są w stanie świeżym, także w sałatkach owocowych. Poza tym są mrożone, puszkowane i przetwarzane na dżemy, soki, likiery i wina musujące[1]. Służą także do ozdoby potraw. Ze względu na aktynidyny[9] (będącej proteazą) nie należy dodawać ich do deserów z galaretkami. Te same enzymy jednak powodują, że mięso staje się bardziej miękkie i delikatne, dlatego kiwi używane bywają do przybrania także potraw niesłodkich[4].

Pochodzenie nazwy

Nazwa owoców pochodzi od nazwy ptaka kiwi, którego pióra przypominają ich brązową, owłosioną skórkę. Nazwa ta została wprowadzona z przyczyn marketingowych, po rozwinięciu się w Nowej Zelandii upraw owoców znanych wcześniej pod nazwami Yang Tao i Chinese Gooseberry[10].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Ben-Erik van Wyk: Food plants of the world. Portland: Timber Press, 2006, s. 42. ISBN 0-88192-743-0.
  2. ↑ a b c d e Słownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 17. ISBN 83-214-1305-6.
  3. ↑ Piotr Lachota: MiniKiwi – amatorska uprawa w ogrodzie. Clematis.
  4. ↑ a b c d Wielka księga warzyw, ziół i owoców. Jane Simmonds (red.). Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2007, s. 488–489. ISBN 83-11-10578-2.
  5. ↑ a b c d Growing Kiwifruit. Oregon State University, University of Idaho, Washington State University, 2005. [dostęp 2017-02-25].
  6. ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 614. ISBN 978-83-200-5311-1.
  7. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  8. ↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-06-13] .
  9. ↑ Alaa A.A.A. Bekhit Alaa A.A.A. i inni, Exogenous proteases for meat tenderization, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition”, 54 (8), 2014, s. 1012–1031, DOI: 10.1080/10408398.2011.623247, ISSN 1549-7852, PMID: 24499119 [dostęp 2018-05-24] .
  10. ↑ Kiwi. [w:] Harvest of the Moon [on-line]. taher.com. [dostęp 2020-11-04].
Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku
  • NDL: 00575731
  • Catalana: 0155602