Dzierzgoń

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dzierzgoń
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Dzierzgoń
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Widok Dzierzgonia od południa
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

sztumski

Gmina

Dzierzgoń

Prawa miejskie

7 kwietnia 1288[1]

Burmistrz

Jolanta Szewczun

Powierzchnia

3,90 km²

Populacja (30.06.2023)
• liczba ludności
• gęstość


4 962[2]
1272,30 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 55

Kod pocztowy

82-440

Tablice rejestracyjne

GSZ

Położenie na mapie gminy Dzierzgoń
Mapa konturowa gminy Dzierzgoń, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Dzierzgoń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Dzierzgoń”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Dzierzgoń”
Położenie na mapie powiatu sztumskiego
Mapa konturowa powiatu sztumskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Dzierzgoń”
Ziemia53°55′24″N 19°21′05″E/53,923333 19,351389
TERC (TERYT)

2216014

SIMC

0932726

Urząd miejski
pl. Wolności 1
82-440 Dzierzgoń
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Dzierzgoń (hist. Kiszporg, Kiszpork, niem. Christburg[3]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dzierzgoń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Dzierzgoń liczył 5413 mieszkańców[4][5].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,90 km²[6].

Miejsce obrad sejmików województwa malborskiego do 1610 roku (obok Sztumu)[7].

Położenie

Dzierzgoń leży w historycznych Prusach[8], na obszarze dawnej Pomezanii[9], a także na ziemi malborskiej[10]. Pod względem etnograficznym stanowi także część Powiśla[11].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski, miasto znajduje się na Pojezierzu Dzierzgońsko-Morąskim, stanowiącym część Pojezierza Iławskiego[12].

Przez miasto przepływa rzeka Dzierzgoń.

Nazwa

Kronikarz Jan Długosz określił miejscowość jako Dzrezgon (25 IX 1429) oraz wymienił określenie funkcji komtura dzierzgońskiego jako Dzirzgouiensis (26 V 1429), Dzirgouensis (14 VI 1430) i dalej jako Dzyrgon, Dzirgon, Dzyrgon. W tekście pokoju toruńskiego pojawiła się nazwa Dzierzgon[13].

Historia

 Osobny artykuł: Historia Dzierzgonia.

Zabytki

Kościół Św. Trójcy i Św. Katarzyny
Dawny kościół klasztorny reformatów, obecnie cerkiew greckokatolicka pw. Zesłania Ducha Świętego
Dzierzgoń – pozostałości zamku krzyżackiego
Dzierzgoń, 1684
Dzierzgoń, XX w.
Plan Dzierzgonia, XX w.

Według rejestru zabytków NID[14] na listę zabytków wpisane są:

  • kościół parafialny pw. św. Katarzyny, XIV, nr rej.: A-66 z 18.12.1956
Kościół Św. Trójcy i Św. Katarzyny, gotycki, z cegły, wznoszony etapowo od ok. 1310 r. do 1. poł. XIV w., odbudowany w 1682 r., przebudowany po 1730 r. (dobudowa kaplicy północnej) i w 1853 r. Pseudobazylika stropowa z wtopioną wieżą frontową, górą neogotycką.
  • barokowy zespół klasztorny reformatów, ul. Krzywa 5, XVII/XVIII, nr rej.: A-67 z 19.12.1956:
    • kościół pw. Świętego Ducha
Cerkiew greckokatolicka Zesłania Ducha Świętego, zbudowana przed 1717 r. jako kościół klasztorny z wykorzystaniem wschodniej partii gotyckiej poprzedniej świątyni; budowla salowa z kaplicą od południa.
    • klasztor
Klasztor od północy, zbudowany po 1678 r., wielokrotnie przekształcany, m.in. po 1832 r. i po 1929 r.; założenie czteroskrzydłowe, piętrowe z wirydarzem.
    • ogrodzenie z bramą
  • cmentarz, ul. Elbląska, XIV-XVIII, nr rej.: A-1378 z 29.03.1993
  • kaplica pw. św. Anny, nr rej.: j.w.
  • cmentarz luterański, ul. Wojska Polskiego, k. XVIII, nr rej.: A-1248 z 17.08.1988
  • cmentarz żydowski przy szosie Dzierzgoń-Tywięzy, ok. 1800, nr rej.: A-1246 z 15.08.1988 i z 12.01.1990
  • spichrz, ul. Odrodzenia 4, pocz. XX, nr rej.: A-1398 z 30.07.1993
  • dom, ul. Odrodzenia 9, pocz. XX, nr rej.: A-1394 z 27.07.1993
  • dom, ul. Słowackiego 13, 1901, nr rej.: A-1400 z 30.07.1993
  • dom, ul. Traugutta 15, pocz. XX, nr rej.: 288/93 z 30.07.1993

Ponadto w Dzierzgoniu znajdują się ruiny zamku krzyżackiego.


Demografia

Według danych z 2 maja 2013 r. miasto miało 5564 mieszkańców[15].

  • Piramida wieku mieszkańców Dzierzgonia w 2014 roku[4].


Wspólnoty wyznaniowe

 Osobny artykuł: Dekanat Dzierzgoń.

Miasta partnerskie

Wikipedia:Weryfikowalność
 Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Sport

  • Klub sportowy Powiśle Dzierzgoń (IV liga piłki nożnej)

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ admin | Polskie Zamki Gotyckie [online], zamkigotyckie.org.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07] .
  2. ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29]  (pol.).
  3. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. ↑ a b Dzierzgoń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  5. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  6. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  7. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 31.
  8. ↑ Roman Czaja: Małe miasta na zjazdach stanów pruskich do 1454 roku, w: „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia”, t. XXVIII, z. 349, red. Jerzy Olczak. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2001, s. 101. ISSN 0860-1232, ISSN 0137-6616
  9. ↑ Wojciech Zawadzki: M. Józefczyk, Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, Tom I. Synteza dziejów, Malbork 2012, ss. 404; Tom II. Źródła do dziejów XVII-wiecznej Pomezanii, Malbork 2013, ss. 501 – recenzja, w: „Studia Elbląskie”, t. XV, red. nacz. Stefan Ewertowski. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej, Elbląg 2014, s. 439. ISSN 1507-9058
  10. ↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku : suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
  11. ↑ Dzieło najżywsze z żywych. Antologia reportażu o ziemiach zachodnich i północnych z lat 1919–1939, oprac. Witold Nawrocki. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1981, s. 150. ISBN 83-210-0210-2
  12. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-04-18]  (pol.).
  13. ↑ GazdaG. Daniel GazdaG., Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały [online] [dostęp 2019-08-29]  (ang.).
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-01-03] .
  15. ↑ BIP, Dzierzgoń: Gmina Dzierzgoń, 2 maja 2013 .
  16. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-01-29] .

Linki zewnętrzne

  • Dzierzgoń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 280 .
  • Strona internetowa miasta
  • Historia Żydów w Dzierzgoniu na portalu Wirtualny Sztetl
  • Dzierzgoń - Pojezierze Iławskie
  • p
  • d
  • e
Gmina Dzierzgoń
  • Siedziba gminy: Dzierzgoń
Miasto
  • Dzierzgoń
Wsie
Osady
Integralne
części wsi
  • Bągart (SIMC 0148910)
  • Kuksy
  • Nowa Karczma
  • Pawłowo
  • Spalonki
  • Stara Wieś

Herb gminy Dzierzgoń

  • p
  • d
  • e
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
  • Dzierzgoń
  • Sztum
Gminy wiejskie
  • Mikołajki Pomorskie
  • Stary Dzierzgoń
  • Stary Targ

  • p
  • d
  • e
Powiat sztumski (1945–1975)
  • Siedziba powiatu – Sztum
Przynależność wojewódzka
  • woj. gdańskie (1946–75)
Miasta
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
  • Dzierzgoń
  • Gościszewo (do 1954)
  • Jasna (do 1954)
  • Mikołajki Pomorskie
  • Ryjewo (od 1973)
  • Stary Targ
  • Straszewo (do 1954)
  • Szropy
  • Sztum (1945–46 i od 1973)
  • Sztumska Wieś (1947–1954)
Gromady
(1954–72)
  • Bągart (1954–57)
  • Benowo (1954–72)
  • Blunaki (1954–56)
  • Dąbrówka Malborska (1954–57)
  • Dworek (1954–59)
  • Dzierzgoń (1958–72)
  • Gościszewo (1954–72)
  • Mikołajki Pomorskie (1954–72)
  • Nowa Wieś (1954–59)
  • Postolin (1954–59)
  • Ryjewo (← 1955–72)
  • Stary Targ (1954–72)
  • Straszewo (1954–68)
  • Szropy (1954–72)
  • Sztum-Przedzamcze (1954–72)
  • Tywęzy (1956–57)
  • Waplewo Wielkie (1954–57)
  • Żuławka Sztumska (1954–72)